«Περιβάλλον και Πολιτισμός-Φωνές νερού μυριάδες».

Ο Μορφωτικός Όμιλος Σερβίων συμμετέχει σε ένα πρόγραμμα του Υπουργείου Πολιτισμού «Περιβάλλον και Πολιτισμός-Φωνές νερού μυριάδες». Το θέμα με το οποίο συμμετέχουμε είναι «Το Μεγάλο Φαράγγι των Σερβίων, Η Χούνη» Η διάρκεια των εκδηλώσεων είναι τρεις ημέρες, ήτοι από Πέμπτη 6, έως και Σάββατο 8 Οκτωβρίου 2011.

Στις δύο πρώτες ημέρες, ήτοι Πέμπτη και Παρασκευή 6 και 7 Οκτωβρίου θα επισκεφθούν το Φαράγγι σχολεία της περιοχής μας:

Γυμνάσιο Σερβίων

Γεν. Λύκειο Σερβίων

ΕΠΑΛ Σερβίων

Γυμνάσιο Βελβεντού

Λύκειο Βελβεντού

Γυμνάσιο Λιβαδερού

Πειραματικό Γυμνάσιο Κοζάνης

Κατά την περιήγηση θα τονισθεί η σημασία του νερού στη δημιουργία του φαραγγιού θα επισημανθούν τα ανθρωπόμορφα και ζωόμορφα βράχια που δημιουργήθηκαν από τη διάβρωση, θα αναφερθούν μυθολογικά στοιχεία που σχετίζονται με τους βράχους αυτούς, θα γίνει σύντομη αναφορά στα ιστορικά και πολιτιστικά μνημεία της Βυζαντινής Καστροπολιτείας των Σερβίων που ξεκινάει από την άκρη του Φαραγγιού και τέλος θα μεταφερθούν οι μαθητές σε μία αίθουσα όπου θα προβληθούν δύο video, ένα με αναρριχητές στο φαράγγι και ένα που αναφέρεται στο χρυσό, που λέγεται ότι υπήρχε στο φαράγγι και γινόταν εκμετάλλευση στα χρόνια του Βυζαντίου.

Στα παιδιά θα δοθεί ένα δισέλιδο ενημερωτικό για το Μεγάλο Φαράγγι των Σερβίων.

Το βράδυ της Παρασκευής 7 Οκτωβρίου ο Καθηγητής Γεωλογίας και Κοσμήτορας 

της Σχολής Θετικών Επιστημών-Α.Π.Θ. κύριος Σπύρος Παυλίδης και ο Καθηγητής

 Γεωλογίας κύριος Αλέξανδρος Χατζηπέτρος θα δώσουν διάλεξη στα Σέρβια με θέμα 

«  Γεωμορφολογική διαμόρφωση των Φαραγγιών στα Σέρβια. Η δράση του νερού και 

της τεκτονικής» 

Καλούμε όλους τους Σερβιώτες να τιμήσουν την εκδήλωση που αφορά αποκλειστικά τον

 τόπο μας.

Το Σάββατο 8 Οκτωβρίου θα γίνει ανάλογη περιήγηση στο Φαράγγι για το κοινό. Η ώρα θα ανακοινωθεί εγκαίρως.

Το κείμενο που θα δοθεί στα παιδιά είναι το παρακάτω:

ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΦΑΡΑΓΓΙ ΤΩΝ ΣΕΡΒΙΩΝ (Η ΧΟΥΝΗ)

Νότια της σημερινής πόλης των Σερβίων, στους ορεινούς όγκους των Πιερίων, υπάρχει ο λόφος με τα βυζαντινά μνημεία. Στην κορυφή του δεσπόζει το μεσαιωνικό κάστρο, γύρω από το οποίο ήταν αναπτυγμένη μέσα σε τρεις επάλληλες σειρές τειχών η βυζαντινή πόλη των Σερβίων. Ο παραπάνω λόφος οριοθετείται αμφίπλευρα, δυτικά και ανατολικά, από δύο φαράγγια (το μεγάλο και το μικρό αντίστοιχα) τα οποία αποτελούσαν απροσπέλαστες φυσικές οχυρωματικές διατάξεις.

Το φαράγγι (στενή και βαθιά κοιλάδα) είναι υδατογενές κυρίως δημιούργημα και προκύπτει από την ποτάμια διάβρωση των ορεινών όγκων. Η δημιουργία του προϋποθέτει ειδικές γεωλογικές συνθήκες, όπως π.χ. συμπαγές πέτρωμα, απότομη κλίση στρωμάτων κλπ.

Τα φαράγγια των Σερβίων, οι όμορφες αυτές ρυτίδες της γης, είναι διανοιγμένα σε μεσοζωικής ηλικίας μεταμορφωμένο ασβεστόλιθο (μάρμαρο). Το πέτρωμα αυτό είναι ιζηματογενές και το βασικό του συστατικό είναι ο ασβεστίτης (CaCO₃). Δημιουργήθηκε περίπου 200 εκατομμύρια χρόνια πριν στον πυθμένα μιας βαθιάς θάλασσας. Όταν μετά από κάποιες σύνθετες γεωλογικές διεργασίες ανέβηκε πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, άρχισε η αποσάθρωση και η διάβρωση, δηλαδή η διάλυσή του.

Τα φαράγγια των Σερβίων είναι έξοχα δείγματα των πολύπλοκων και μακροχρόνιων φυσικών διεργασιών που έχουν συντελεστεί στην περιοχή, οι οποίες συνδυάζουν τη διάνοιξη ρηγμάτων και τη διαβρωτική δράση του νερού. Δημιουργήθηκαν εξαιτίας της ανάγκης των νερών, από τους πίσω ορεινούς όγκους και το οροπέδιο της παλιάς Λάβας, να βρούνε διέξοδο προς τα χαμηλότερα, προς την κοιλάδα του ποταμού Αλιάκμονα. Η χρονική περίοδος δημιουργίας των φαραγγιών πιθανώς ξεκινάει κατά το Πλειστόκαινο (1-2 εκατομμύρια χρόνια πριν), εποχή κατά την οποία παρουσιάζεται μια ιδιαιτερότητα στο κλίμα με διαδοχικές εναλλαγές θερμών και ψυχρών περιόδων (παγετώδεις και μεσοπαγετώδεις περίοδοι). Οι τεράστιες ποσότητες νερού που απελευθερώθηκαν κατά το λιώσιμο των παγετώνων, ακολουθώντας διαδρομές μέσα από ασυνέχειες που προκάλεσαν τα ρήγματα, λάξευσαν βαθιά τους ασβεστολιθικούς όγκους, δίνοντας στο ανάγλυφο τη σημερινή του μορφή. Η διαμόρφωση των φαραγγιών εξελίσσεται από τότε μέχρι και σήμερα.

Στα φαράγγια των Σερβίων υπάρχουν και πολλές μικρότερες σπηλιές (όπως είναι οι φωλιές των άγριων πουλιών) ή μεγαλύτερες (όπως είναι οι σπηλαιοεκκλησιές). Τα φαράγγια, τα σπήλαια και άλλες γεωμορφές που δημιουργούνται στον ασβεστόλιθο, οφείλονται κυρίως στη χημική διάλυσή του από το νερό, με τη συνέργεια της τεκτονικής. Το νερό της βροχής εμπλουτίζεται με διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) από την ατμόσφαιρα και το έδαφος, δημιουργώντας ανθρακικό οξύ. Αυτό το ελαφρώς όξινο βρόχινο νερό διαλύει τον ασβεστόλιθο επιφανειακά και εσωτερικά, εισχωρώντας μέσα από ρωγμές, δημιουργώντας αυτές τις γεωμορφές. Η όλη διαδικασία ονομάζεται «καρστικοποίηση». Μικρά ρήγματα είναι η αιτία που δημιουργούνται οι καταρράκτες μέσα στα φαράγγια που διαρρέονται από νερό. Σε αυτή την περίπτωση η κίνηση του νερού γίνεται απότομα καθοδική διαβρώνοντας κάθετα το πέτρωμα. Άλλος τρόπος δημιουργίας των καταρρακτών είναι όταν το νερό διερχόμενο πάνω από ανθεκτικό στη διάβρωση πέτρωμα, συναντά μαλακότερο πέτρωμα το οποίο παρασύρει δημιουργώντας ανισόπεδες κοίτες.

Το μήκος του Μεγάλου Φαραγγιού των Σερβίων πλησιάζει τα 3 χιλιόμετρα, το δε μέγιστο ύψος υπερβαίνει τα 200 μέτρα. Η είσοδός του βρίσκεται στο εξωκλήσι των Αγίων Αναργύρων, μια παλιά βυζαντινή, βασιλικού ρυθμού εκκλησία του 15^ου αιώνα. Στην έξοδό του υπάρχει το μοναδικό στη Δυτική Μακεδονία Βυζαντινό Κάστρο, με πύργους και δυο σειρές τειχών του 6^ου και του 11^ου αιώνα, ένας κόσμος ξεχωριστός, γεμάτος μυστήριο και ομορφιά.

Πριν από χρόνια στο Μεγάλο Φαράγγι έρρεε άφθονο νερό που ξεκινούσε από τον «Καθάριο», μια πηγή κοντά στην παλιά Λάβα, σχηματίζοντας μικρούς και απότομους καταρράκτες και δημιουργούσε μικρές και μεγάλες λιμνούλες στη βάση του, που οι κάτοικοι ονόμαζαν «καζάνια». Τα πιο μεγάλα είναι τρία. Σύμφωνα με την παράδοση στο ένα υπήρχε άφθονο χρυσό, γι’ αυτό οι Σερβιώτες ονόμασαν το μεγάλο Φαράγγι και «χρυσό φαράγγι». Σήμερα άφθονο νερό συναντάμε μόνο κατά τους χειμερινούς μήνες. Στη διαδρομή του το νερό κινούσε δύο νερόμυλους. Κατά μήκος του Φαραγγιού το 1932 είχε κατασκευασθεί τσιμεντένιο αυλάκι μεταφέροντας μέρος του άφθονου νερού στον κάμπο και στις αυλές των σπιτιών, και από τους Αγίους Αναργύρους μέχρι να φθάσει στα πρώτα σπίτια των Σερβίων κινούσε άλλους τρεις νερόμυλους. Σήμερα πάνω από το αυλάκι υπάρχει περιπατητικός διάδρομος, που ο επισκέπτης κάθε ηλικίας μπορεί να το διαβεί με ασφάλεια και να θαυμάσει το φυσικό πλούτο ιδιαίτερης αισθητικής ομορφιάς.

Τα ασβεστολιθικά βράχια που το στολίζουν έχουν πάρει ανθρωπόμορφα, ζωόμορφα και άλλα παράξενα σχήματα και είναι μοναδικά σε όλη την Ελλάδα. Δημιουργήθηκαν από «φυσική λάξευση», δηλαδή από τις φυσικές και χημικές διεργασίες της αποσάθρωσης και της διάβρωσης πάνω στα ασβεστολιθικά πετρώματα, Οι πέτρινοι αυτοί όγκοι που υπάρχουν διάσπαρτοι βρίσκονται κοντά σε κατοικημένη περιοχή και έχουν μια μοναδικότητα. Οι απλοί άνθρωποι τους έχουν δώσει ονόματα σύμφωνα με το σχήμα τους, όπως «ο μαρμαρωμένος βασιλιάς», «ο μαρμαρωμένος δεσπότης», «ο μαρμαρωμένος άρχοντας», «ο μαρμαρωμένος αετός», «η μαρμαρωμένη αρκούδα», «το μαρμαρωμένο πουλί» κ.ά. Οι βράχοι του φαραγγιού αλλάζουν συνεχώς μορφές ανάλογα με τη διάθεση, τη φαντασία και τη θέση που τους βλέπει κανείς. Δηλαδή μια μορφή ανθρώπινη από μια πλευρά, μπορεί να μοιάζει από την άλλη με πουλί. Ρόλο παίζουν και οι καιρικές συνθήκες καθώς και η φωτεινότητα της ώρας. Άλλοι όγκοι -ο συνολικός αριθμός των οποίων είναι μεγαλύτερος του εκατό- είναι κωνικοί με οξύληκτες κορυφές και έχουν ύψος κατά πολύ πολλαπλάσιο της βάσης τους. Η μορφολογία τους παρουσιάζει ξεχωριστό ενδιαφέρον για μελετητές και επιστήμονες.

Γύρω από τους βράχους αυτούς ο λαός μας έπλασε μύθους αληθοφανείς συνδέοντας αυτά τα ιδιόμορφα γεωλογικά-γεωμορφολογικά φαινόμενα με ιστορικά γεγονότα. Οι διηγήσεις λένε ότι, όταν οι Τούρκοι πήραν το κάστρο, η Παναγία μαρμάρωσε το δεσπότη, τους άρχοντες, τους στρατιώτες και τα ζώα για να μη χαθεί τίποτα από την πόλη και να ζωντανέψουν όταν φύγουν οι Τούρκοι. Σύμφωνα με την παράδοση, ο Μαρμαρωμένος Βασιλιάς στέκεται στην κορυφή του βουνού για να θυμίζει ότι περιμένει να απελευθερωθεί για να ξαναεγκατασταθεί στη βασιλεύουσά του.

Θρύλοι και παραδόσεις ξεπηδούν από το άγριο τοπίο του Μεγάλου Φαραγγιού: «Όσοι το διασχίσουν γίνονται πιο όμορφοι και πιο γοητευτικοί». Επίσης επιβάλλεται να το περάσουν οι ερωτευμένοι για να πάρουν θετική απάντηση στην πρόταση γάμου που θα κάνουν στο ταίρι τους, όπως συνέβη με το βασιλιά της Ηπείρου Μιχαήλ Β΄ και τη Σερβιώτισσα Βασίλισσα και Μοναχή Θεοδώρα το 1230 μ.Χ..

Ενδιαφέρον παρουσιάζει η χλωρίδα και η πανίδα του φαραγγιού. Μικρές ομάδες σκληρόφυλλων θάμνων πρίνου, οξύκεδρου και φυλλοβόλων θάμνων γαύρου, οστριάς και χασμόφυτων, καθώς και αρωματικών φυτών κοσμούν τις πλαγιές του φαραγγιού. Στα σπήλαια και στις σχισμές των ασβεστολιθικών βράχων βρίσκουν καταφύγιο πολλά είδη πουλιών, ερπετών και θηλαστικών.

Οι καταπληκτικοί γεωμορφολογικοί σχηματισμοί, η χλωρίδα και η πανίδα, ο αχός του νερού συνθέτουν μια μοναδική σε αγριότητα εικόνα, καθιστώντας το Μεγάλο Φαράγγι των Σερβίων - γνωστό στην ευρύτερη περιοχή και ως «Χούνη»- από τα πιο θεαματικά της Ελλάδας.

Εντυπωσιακό είναι και το Μικρό Φαράγγι των Σερβίων που είναι γνωστό και ως φαράγγι του Αγίου Γεωργίου του Κρεμαστού. Το μήκος του είναι περίπου 600μ. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του είναι η σπηλαιοεκκλησιά του Αγίου Γεωργίου την οποία συναντά κανείς σκαρφαλωμένη σαν περιστεροφωλιά στον ασβεστολιθικό βράχο, θαρρείς και κρέμεται μεταξύ ουρανού και γης, στολισμένη με αρκετές αγιογραφίες εξαιρετικής τέχνης. Οι διαστάσεις της στη βάση είναι 3Χ3μ. και το ύψος φτάνει τα 3μ. Μια άγια ερημιά απλώνεται τριγύρω και γαληνεύει η ψυχή και μερώνουν οι χτύποι της καρδιάς.

Τα Φαράγγια των Σερβίων μπορούν να ικανοποιήσουν τον ιστορικό, τον ορειβάτη, το γεωλόγο, το φυσιολάτρη, τον αθλητή. Τα δύο φαράγγια, το μικρό και το μεγάλο συναντιούνται σε κάποιο σημείο και  συνεχίζουν την πορεία τους μέσα στους θρύλους και τις παραδόσεις

«Γεια σου  γερο-Φάραγγα, με τις πολλές κορφούλες,

Κάθε κορφούλα κι εκκλησιά, καθ’ εκκλησιά και βρύση

Φάραγγα, πόχεις «σκοπό» την πέτρα τη μεγάλη

Φυλάγεις τα ξωκκλήσια μας, φυλάς και τη Σερβιά μας, την ξακουσμένη πόλη.

Φυλάγεις και τα Κάστρα μας, και το μέγα μοναστήρι,

Πόχει σαράντα καλογρηές, και γέρο Αρχιμανδρίτη.

Γύρισε, γέρο-Φάραγγα, να ιδείς τους Βαροσλήδες,

Τον Παπαδημήτρ’ τον Βασιλιά, τον Γούτσιο τον Βεζύρη,

Κι αυτά τα Πανινιόπουλα που μοιράζουν τεσκερέδες.»